Wandelen in Baarle-Hertog: van exclave naar enclave en terug

Voor deze ‘wandeling in eigen land’ trekken we héél even de grens over. Baarle-Hertog is namelijk een exclave, ofwel een stukje België in Nederland. Tot dusver de eenvoudige uitleg, want ter plaatse blijkt de enclavesituatie nog een pak complexer. Welkom in de gekste gemeente ter wereld.

De regio

Baarle bestaat uit twee gemeentes: Baarle-Nassau in Nederland en Baarle-Hertog in België. Samen vormen ze een kluwen van enclaves, 30 in totaal. Deze enclaves creëren een uniek lappendeken dat nergens anders ter wereld zo versnipperd is. Zoom maar eens in op Google Maps; je gelooft je ogen niet.

Lappendeken van enclaves

In onze wandelrubriek trekken we dit keer heel even de grens over, om uiteindelijk weer in België te belanden. We wandelen vanaf het noorden van de provincie Antwerpen naar Baarle-Hertog, een Belgische gemeente die omringd wordt door Nederland. De gemeente bestaat uit 22 enclaves, ofwel 22 lapjes grond die omgeven zijn door Nederlands grondgebied.

Baarle-Hertog is, alle lapjes bij elkaar opgeteld, nauwelijks 748 hectare groot en dat betekent in de praktijk dat je hier al wandelend om de haverklap de grens oversteekt. Sterker nog: de landsgrenzen lopen dwars door tuinen en gebouwen heen, wat soms tot hilarische situaties leidt. Het Nederlandse gedeelte heet Baarle-Nassau en samen met Baarle-Hertog vormen ze Baarle, dat zowel aan Noord-Brabant in Nederland toebehoort als aan onze Belgische provincie Antwerpen.

Ingewikkeld kluwen

Om de situatie zo mogelijk nóg ingewikkelder te maken, bestaat Baarle-Nassau op zich nog eens uit 8 enclaves waarvan er 7 als sub-enclaves in de twee grootste Belgische enclaves liggen. Kan jij nog volgen? Geen nood, de situatie is nu eenmaal complex.

Wie de ingewikkelde situatie van nabij wil bestuderen, vindt op Toerisme Baarle een hoop informatie en gedetailleerde kaarten. Ter plaatse – in Baarle-Nassau – vind je in het bezoekerscentrum bij Toerisme Baarle een museum dat eveneens meer uitleg verschaft, maar de meeste bezoekers laten het kluwen voor wat het is. En terecht, want je hoeft de enclaves niet in detail te kennen om voluit van Baarle te kunnen genieten.

Stilstaan bij de ‘dodendraad’

Onze wandeling van zo’n 17 km vertrekt in eigen land. We parkeren onze auto aan de Sint-Rumolduskerk in Zondereigen (nabij knooppunt 24), een dorpje in het noorden van de provincie Antwerpen. Van hieruit wandelen we naar wandelknooppunt 22, zo’n 600 meter verderop. Op deze plek staan en worden we stil bij de verschrikkelijke ‘dodendraad’.

Hier liep tijdens de Eerste Wereldoorlog een meer dan 300 km lange draadversperring die het bezette België scheidde van het neutrale Nederland. Een dodelijke elektrische spanning moest vluchtelingen en deserteurs op andere ideeën brengen. Nabij dit wandelknooppunt komen we nog meer te weten over deze donkere periode uit onze geschiedenis, met dank aan het infobord en de angstaanjagende replica van het weerzinwekkende ‘dodenhek’.

‹

›

Volgende halte: Baarle-Hertog

De rest van onze wandeling ligt – beloofd – minder zwaar op de maag. Volgende halte: Baarle-Hertog. We wandelen via Zondereigen de Nederlandse grens over en zijn kort daarna opnieuw in België om nauwelijks 100 meter verder weer in Nederland te belanden. Het is slechts een voorsmaakje van wat ons in Baarle te wachten staat.

Vanaf knooppunt 23 kiezen we ervoor om de Zondereigenbaan tot het einde af te wandelen. We houden rechts aan en komen op de Gorpeind terecht, een weg die een paar honderd meter verder overgaat in Heimolen. Na een paar minuutjes stappen komen we op het kruispunt Tommel-Molenbaan en zien we voor het eerst witte kruisjes op het wegdek, de markering van de landsgrens. Opmerkelijk: die landsgrens loopt in de lengte over de rijbaan, waardoor we rechts van de weg in België wandelen en aan de overkant van de straat in Nederland.

‹

›

België - Nederland - België - Nederland ...

We lopen de Molenbaan verder af en wandelen afwisselend door België en Nederland tot we aan de Pastoor de Katerstraat zijn. We slaan rechtsaf en steken na minder dan 100 meter opnieuw de grens over. Vervolgens kruisen we het Bels Lijntje (een voormalige spoorlijn, vandaag een populair fietspad), waar de weg overgaat in de Kerkstraat. De rest van het traject wordt stilaan voorspelbaar: iets verderop staan we opnieuw in België om uiteindelijk in het centrum uit te komen bij het bezoekerscentrum van Baarle Toerisme. In Nederland, als we goed hebben opgelet. Hier starten we onze enclavewandeling.

Opmerking bij de routebeschrijving hierboven: wie gewend is om op basis van knooppunten te wandelen, kan vanaf de ‘dodendraad’ ook de bordjes 23-52-41-40-48-9-47-59-79-86-87 volgen. Dit voornamelijk groene traject eindigt eveneens vlak bij het bezoekerscentrum.

‹

›

Knotsgekke enclavewandeling

Voor de enclavewandeling zelf verwijzen we naar het bezoekerscentrum bij Toerisme Baarle (nabij knooppunt 87). Pik aan de balie je gratis wandelkaart op, of download ze op de website, en steek vervolgens gedurende 4 km tientallen keren de grens over. Voor alle duidelijkheid: er staan niet overal grenspalen en op sommige plaatsen zie je het verschil tussen België en Nederland alleen aan de huisnummers. Een Belgische vlag naast het huisnummer staat voor een huis op Belgisch grondgebied, een Nederlandse vlag wijst op Nederlands grondgebied.

Dat levert situaties op waarbij een appartementsgebouw een ingang heeft in België en een andere in Nederland. Of wat dacht je van een terras waarbij je met je stoel achterover kan leunen tot in het ‘buitenland’? Er is zelfs een deur met twee verschillende huisnummers en twee bellen en er zijn winkels waar je onder één dak zowel in Nederland als in België shopt. En wat te denken van een appartementsgebouw waarbij het gelijkvloers in Nederland ligt en – om praktische redenen – België op de verdieping erboven? Of een bank met geheime gangen naar Belgische en Nederlandse kluizen? Neen, gekker dan dit kan je het zelf niet verzinnen.

Bijzondere plekjes

• Spannender dan de menukaart van Brasserie Den Engel is het feit dat de landsgrens hier nét langs het terras loopt. Parkeer je fiets in België en nuttig je lunch in Nederland. Vlak naast je fiets.
• Ter hoogte van het Belgische huisnummer 3 en het Nederlandse huisnummer 33a bevindt zich een kunstgalerij waar de werken aan de ene kant aan een Belgische muur prijken en aan de andere kant aan een Nederlandse.
• Belgische boterkoeken en Nederlandse worstenbroodjes schouder aan schouder in de vitrine, plus een aanbod aan desembroden om u tegen te zeggen. Bakkerij Adams is ‘open’, zodat je de bakkers live aan het werk ziet.
• Het Belgische bier pluk je in België uit de rekken, de Hollandse jenever plaats je in Nederland in je winkelkar. En dat allemaal zonder drankenhandel De Biergrens te verlaten.

Vertrek met een gerust hart

Een probleem onderweg naar Baarle-Hertog? Onze wegenwachters komen je dag en nacht te hulp, overal in België en zelfs voor je voordeur! Bekijk onze verschillende pechverhelpingsformules voor de auto.

Bekijk al onze wandel- en fietsroutes in België.